15 jaar wisenten in Nationaal Park Zuid-Kennemerland: schat aan informatie’

Een mijlpaal voor de wisent in de Nederlandse natuur: het grootste landzoogdier van Europa heeft hier nu vijftien jaar een thuis. In 2007 werden de eerste drie wisenten uit Polen uitgezet in het Kraansvlak binnen Nationaal Park Zuid-Kennemerland, een duingebied onder beheer van PWN. Naast het Wisentenpad tien jaar, zijn er nog meer natuurliefhebbers die dit dier met eigen ogen kunnen aanschouwen.

Een jaar nadat de eerste drie wisenten naderbij kwamen, waren er drie Poolse wisenten bij. groeiende plant de kudde zich op een natuurlijke wijze voort en wordt bijna elk jaar kalfjes geboren. Ook zijn er wisenten getransporteerd naar nieuwe technieken in Nederland, Spanje en Tsjechië en er zijn dieren vanuit Polen, Frankijk Tsjechië, Duitsland en Natuurpark Lelystad (NL) naar het Kraansvlak om de genenpoel gezond te houden.

Foto: De kudde wordt vervoerd

Foto:  Poolse koe met de eerste vier kalfjes geboren in Kraansvlak in 2009. Ruud Maaskant.

Foto: Wisentkudde in Kraansvlak. Fotograaf: Ruud Maaskant

Hoe het begon
De komst van de eerste wisenten in Nederland begon met een droom van PWN'er Leon Terlouw en bioloog Hans van der Lans om de wisent hier een kans te geven. De wisent is een bedreigde diersoort die onder de IUCN Rode lijst valt. Vanaf de jaren 90 wisselden verschillende wisselende partners en experts met elkaar van gedachten en in 2005 kwam een ​​samenwerkingsproject tot stand, waarmee de voorbereidingen konden starten. De betrokken verschillende verschillende wisentgebieden in Europa om meer te leren over deze diersoort, hun invloed op de natuur en de interactie met mensen. Kennis was beperkt en moeilijk te vertalen naar de Nederlandse situatie in de duinen.

Kudde levert schat aan informatie
De afgelopen vijftien jaar volwassen worden meer dan zestig studenten uit Nederland en andere Europese landen de kudde wisenten, onder begeleiding van een wetenschappelijke commissie. Samen verzamelden zij nieuwe kennis over de wisentecologie in de duinen. Zo onderzocht zij aan foerageergedrag en dieetsamenstelling, habitatselectie en terreingebruik, effect op vegetatie en landschap en invloed op broedvogels en insecten. Vaak in vergelijking met runderen en paarden.

Uit deze onderzoeken blijkt dat de vier doelen die aan het begin van de pilot zijn verdwenen, allemaal zijn verloren. Dit zijn: tegengaan vergrassing en dichtgroeien duin met een uitgebreid palet herbivoren, behoud van de wisent als Europese wilde soort, kennis en ervaring opdoen met wisenten met betrekking tot beheer, ecologie (onder natuurlijke omstandigheden) en interactie met andere grazers en het samengaan met recreanten en herintroductie in Nederland dichterbij brengen. Ook is er nauw contact en kennisuitwisseling tussen Nederlandse en Europese wisentgebieden en onderzoeksorganisaties wat betreft onderzoek en beheer.

In de Wisentenspecial van vakblad Natuur Bos Landschap staat meer informatie over de conclusies na tien jaar onderzoek en beheer.

Vele verrassende onderzoeksresultaten
In de afgelopen vijftien jaar kwamen verschillende verrassende en soms verrassende resultaten uit de onderzoeken naar boven. een aantal gevallen.

• De wisent werd lange tijd koning van het bos genoemd, maar uit onderzoek bleek dat hij vooral gebruik maakt van het open duin, grasland en struweel. Dat het dier de naam droeg, kwam hoogstwaarschijnlijk overeen met de laatste wilde wisentpopulaties het bos in waren gevlucht door 'habitat fragmentatie', door jacht en politieke conflicten (Wereldoorlog I en II).
• De verschillen tussen het dieet van een wisent, rund en paard is gebaseerd op basis. De drie herbivoren eten vooral grassen en kruiden in de duinen, maar wisenten en hooglanders wat minder dan koniks. Opmerkelijk is dat paarden meer voorkeur hebben voor aquatische soorten in tegensteling tot de twee rundachtigen. Runderen en wisenten eten een vergelijkbaar deel aan houtachtigen, circa twintig procent. Het grootste verschil is dat wisenten meer bast schillen. Dit in tegenstelling tot hooglanders die zelden jonge spruiten vreten. Het schillen van houtachtige soorten heeft een grotere invloed op de vitaliteit van de plant dan het snoeien, zoals de runderen doen.

Foto: Wisentstier schildt de bast van een omgevallen populier. Ruud Maaskant

• Zowel wisentenkoeien als -stieren vinden een zandbad heerlijk. Dit nemen ze dan ook meerdere keren per dag. Ook rusten en herkauwen ze graag in het zand. De open zandplekken die ze maken, bieden een bijzondere biotoop voor pioniersoorten en leveren een grote bijdrage aan de totale biodiversiteit van het duingebied. Veel diersoorten zijn afhankelijk van open zand. Zo gebruikten de zandhagedis die plekken om op te warmen, graafwespen en zandbijen hebben de kale zandige plekken nodig om hun holletje in te graven en zandloopkevers te maken op het kale zandjacht op andere insecten. Ook florasoorten ervan, zoals duinvioltjes of veldhondstong.
   
• Vogels gebruiken het haar van wisenten graag voor hun nestjes. Uit nestkastonderzoek komt naar voren dat broedende meesjes (pimpel- en koolmees) een voorkeur toont om hun nestjes met een bovenlaag van wisenthaar af te maken. In de Kennemerduinen (onderdeel van Nationaal Park Zuid-Kennemerland) waar hooglanders en konikpaarden lopen, gebruik de vogeltjes mos als bovenlaag.

• Dagvlinders, sprinkhanen en bloembezoekers doen het beter in gebieden waar wisenten, runderen en paarden grazen, dan in gebieden waar alleen hertensoorten en konijnen aanwezig zijn. Onderzoeksresultaten tonen aan dat er meer soorten vlinders en springhanen worden aangetroffen binnen het wisentgebied, dan daarbuiten. Ook het aantal is voor de meeste soorten hoger in het wisentgebied.
   
• Verschillende soorten grazers gaan goed samen. Ervaringen uit het veld laten zien dat de drie soorten grote grazers met respect met elkaar omgaan. Soms komen twee of zelfs drie soorten samen op een plek om te foerageren. Hun interacties zijn rustig van aard. De dieren respecteren elkaar. Is er niet genoeg ruimte, dan is de wisent in het algemeen dominant over de andere twee soorten. De runderen en paarden gaan dan weg.

Foto: Wisenten, konikpaarden en hooglanders hebben bewezen dat ze prima samen leven op het Wisentenpad. Ruud Maaskant

10 jaar Wisentenpad
Vijf jaar na de introductie van de wisenten in het Kraansvlak, was duidelijk dat de wisenten vluchtdieren zijn. Daarom kon in november 2012 het Wisentenpad worden geopend. Dit is een ongeveer drie kilometer lang wandelpad, gemarkeerd met gele plaatjes, waardoor natuurliefhebbers de kans krijgen om een ​​wisent in het wild te spotten. Het Wisentenpad is geopend buiten het broedseizoen van september tot maart.

In de afgelopen tien jaar hebben meer dan 50.000 mensen van het pad genoten, zonder enig incident of ongewenste interactie. Dit is te danken aan alle bezoekers die de huisregels respecteren. Denk aan minimale regels als: houd minimaal vijftig meter afstand, doorkruis de kudde niet en geef de dieren de ruimte. Ook de ondersteuning van vrijwilligers heeft bijgedragen aan het succes van het Wisentenpad. Deze betrokken mensen groep deelt kennis over de wisenten met bezoekers op het pad.

Foto: Deze bezoeker houdt zich aan de regels, blijft op het pad en respecteert de afstand tot de kudde. Ruud Maaskant.

Foto: Wisentkoe naast de gele route, het wandelpad door Kraansvlak. Ruud Maaskant

Toekomst: onderzoek blijft centraal
Onderzoek blijft een uitgangspunt voor het wisentgebied. De unieke samenstelling van herbivoorsoorten, de beperkte toegankelijkheid van het gebied en externe factoren die van belang zijn in de ontwikkeling van het duincosysteem zoals stikstofdepositie van klimaatverandering maken van het Kraansvlak een zeer interessant 'living lab'. Een plek waar we nu en in de toekomst van kunnen blijven leren en genieten.

Hoogtepunten en mijlpalen Wisentproject Kraansvlak 
2005 – Tot standkoming samenwerkingsproject tussen Stichting Duinbehoud, Stichting Kritisch Bosbeheer, ARK Natuurontwikkeling en PWN. Ook Ekogrön heeft sinds het begin een belangrijke rol gespeeld in het project. Naast de projectpartners waren Provincie Noord-Holland, VSB-fonds en ANO-fundatie bereid om het project met een financiële bijdrage te ondersteunen.

2007 - De eerste drie wisenten uit Polen (twee koeien, een stier) losgelaten in wengebied Kraansvlak (ca. 120ha). Het Kraansvlak is het eerste natuurgebied van Nederland met wisenten.

2008 – De tweede groep van drie wisenten uit Polen (koe, koe en kalf) is losgelaten. Wisentgebied uitgebreid naar ca. 220 ha.

2009 –Vijf konikpaarden (vier merries, een hengst) losgelaten in het wisentgebied.

2012 – Opening Wisentenpad en uitbreiding wisentgebied naar ca. 240 ha. Van wisent achter een rasterwaarnemer naar vrije toegang voor bezoekers op het pad.

2014 – Uitbreiding wisentgebied naar ca. 330 ha en uitbreiding Wisentenpad.

2015 – Bouw speciale wisentkraal; een vangkraal die helpt om de dieren rustig te kunnen vangen en veterinair voor te bereiden op het transport. Transport van eerste wisentstieren geboren in het Kraansvlak naar Spanje.

2016 – Eerste grote transport van acht wisenten naar de Maashorst (Brabant, NL). Wisent zonder verdoving in truck met dank aan de wisentkraal.

2016 – Drie hooglanders losgelaten. Het Kraansvlak is vergelijkbaar met het eerste natuurgebied in Europa met zo'n compleet palet aan grote grazers (wisent, rund en paard).

2017 – Nationaal en Internationaal congres: Wisenten 10 jaar in de duinen.

2018 - De wisenten in het Kraansvlak vallen vanaf nu volledig onder het begrazingsbeheer van PWN.

2019 - Opzetten Europa's eerste SmartParks netwerk in de duinen van het Kraansvlak. Pilotproject over het gebruik en de toepassing van GPS-LoRA halsbandzenders in samenwerking met Universiteit Utrecht en SmartParks.

2022 - 15 jaar wisenten in het Kraansvlak en 10 jaar Wisentenpad.